Trên
đây là video và nguyên văn bài diễn thuyết chia tay tại lễ tốt nghiệp khóa
2010, trường Coxsackie-Athens HS – thứ đã lan truyền chóng mặt trên mạng, và
giúp tôi có được danh hiệu ”valedictorian who spoke out against schooling” (kẻ
được chọn diễn thuyết đã dám diễn thuyết chống lại trường học).
Tôi
đứng đây
Erica
Goldson
25
tháng Sáu, 2010.
Có
câu chuyện về một người thiếu niên tu hành Thiền đạo, còn trẻ nhưng rất chăm chỉ,
ham mê. Anh ta đến viếng an thầy mình, và hỏi vị đại sư: “Nếu con chịu khó tu
luyện thật nỗ lực và chăm chỉ, sẽ mất bao lâu để con có thể tu thành chính quả?”
Vị đại sư ngẫm nghĩ, rồi trả lời: “Mười năm”. Người thiếu niên tiếp tục hỏi:
“Nhưng nếu con thực sự, thực tâm dốc lòng cố gắng, để có thể tu luyện thật
nhanh - vậy thì sẽ bao lâu?”. Vị đại sư trả lời anh ta: “Nếu vậy, hai mươi
năm.” “Nhưng, nếu con cố gắng chăm chỉ, chân thành hơn, hơn cả thế nữa, thì sao
ạ?”. “Sẽ là ba mươi năm”, câu trả lời của vị đại sư. “Nhưng, thưa thầy, con
không hiểu”, chàng thiếu niên trẻ thất vọng thốt lên. “Mỗi lần con nói con sẽ dốc
lòng cố gắng hơn nữa, thầy lại nói con sẽ tốn thêm nhiều hơn nữa thời gian. Tại
sao lại có thể như vậy cho được?”. Vị đại sư từ tốn trả lời: “Vì khi con đã
dành một mắt chỉ nhìn về đích đến phía trước, con sẽ chỉ còn một mắt để thực sự
nhìn xuống con đường con sẽ đi để tới đích đến của mình”.
Đây
chính là nan đề tôi đã phải đối mặt, nan đề trong hệ thống giáo dục của đất nước
chúng ta. Chúng ta quá tập trung vào một đích đến – có thể là vượt qua thành
công một kỳ thi, hay có thể là tốt nghiệp với thành tích xuất sắc nhất trong cả
khóa học. Nhưng thực chất, như thế, chúng ta không phải đang đến đây để học.
Chúng ta chỉ đang làm tất cả những gì cần thiết để đạt được mục đích ban đầu của
chúng ta mà thôi.
Ai
đó trong số các bạn có thể sẽ nghĩ: “Ừm, nếu bạn thi đỗ và vượt qua một kỳ thi,
hay trở thành một valedictorian - học sinh xuất sắc nhất của cả khóa học, thì
chẳng phải bạn đã học được cái gì đó rồi hay sao? Vâng, đúng vậy, bạn đã học được
một đôi thứ gì đó, nhưng đó không phải là tất cả những gì đúng ra bạn đã có thể
học được. Có lẽ, thứ duy nhất bạn đã học được chỉ là khả năng ghi nhớ những cái
tên và địa danh, những mốc ngày tháng và công thức, để rồi sau đó xóa trắng hết
gần như tất cả để dẹp chỗ trong bộ nhớ, chờ nạp kiến thức mới cho một bài kiểm
tra khác sắp đến tiếp theo. Trường học không phải tất cả chỉ có thế. Nhưng ngay
bây giờ, nó là nơi ai cũng quả quyết khẳng định chắc chắn rằng, mục tiêu của họ
là phải ra được khỏi trường học càng sớm càng tốt.
Tôi bây giờ đây cuối cùng đã đạt được mục
tiêu đó. Tôi đã tốt nghiệp. Tôi nên coi đây là một trải nghiệp thật tuyệt vời,
nhất là khi tôi đã tốt nghiệp với tư cách học sinh xuất sắc nhất trong cả khóa
của tôi. Nhưng giờ, nhìn lại, tôi không thể nói rằng tôi có chút gì thông minh
hơn các bạn cùng khóa của mình hết. Tôi chỉ có thể tuyên bố rằng tôi là kẻ giỏi
nhất trong việc làm đúng những gì người khác đã bảo tôi làm mà thôi. Vậy nhưng,
tôi đứng đây, có nghĩa vụ phải cảm thấy tự hào khi đã hoàn thành xuất sắc giai
đoạn nhồi sọ cưỡng ép này. Tôi sẽ rời khỏi đây vào mùa thu này để bước vào giai
đoạn kế tiếp đang được chờ đợi của cuộc đời tôi, để sau vài năm có thể nhận lấy
một mảnh giấy công nhận rằng tôi có đủ khả năng để đi làm. Nhưng tôi phản đối
nó, rằng tôi là một con người, một kẻ biết suy nghĩ, một nhà thám hiểm – không
phải một worker, một kẻ sống chỉ để biết đi làm. Một worker là một kẻ bị mắc kẹt
trong sự lặp lại vô hạn – một tên nô lệ của một thứ hệ thống đã được sinh ra
trước hắn ta. Nhưng giờ đây, tôi đã thực sự thành công trong việc tuyên bố với
cả thế giới rằng tôi chính là một tên nô lệ giỏi nhất. Tôi đã làm tốt đến cùng
cực tất cả những gì người ta bảo tôi phải làm. Khi những người khác ngồi trong
lớp vẽ những nét nguệch ngoạc ra sách vở, để rồi trở thành những họa sĩ thực xuất
sắc; tôi ngồi trong lớp ghi kín những trang viết, và trở thành một kẻ-làm-bài-kiểm-tra
thực xuất sắc. Khi những người khác đến lớp với bài tập chưa làm đủ, vì họ đã
dành thời gian đọc về những thứ làm họ say mê; tôi đến lớp chưa bao giờ bỏ lỡ
dù chỉ một bài tập nhỏ. Khi những người khác sáng tác nhạc và viết lời cho các
giai điệu của họ; tôi quyết định đăng ký thêm tín chỉ các môn học, mặc dù tôi
chẳng bao giờ cần đến chúng.
Vậy
nên, tôi tự hỏi, tại sao ngay từ đầu tôi thậm chí lại muốn cái vị trí này cơ chứ?
Tất nhiên, tôi đã giành được nó một cách xứng đáng, nhưng rồi sau đấy thì sao
đây? Khi tôi bước chân ra khỏi hệ thống giáo dục này, liệu tôi có thành công được
không, hay sẽ mãi mãi lạc lối? Tôi không có lấy một manh mối nhỏ nào về việc
tôi muốn làm cái gì cho cuộc đời của mình cả; tôi không có sở thích nào đặc biệt
bởi tôi nhìn mọi môn học đều như những mục tiêu để vượt qua, và tôi vượt trội ở
mọi môn học chỉ vì mục đích để vượt trội, chẳng phải để học được thêm cái gì mới.
Và, nói thẳng ra là, thực sự tôi thấy sợ.
John
Taylor Gatto, một giáo viên đã nghỉ hưu, và là một trong những nhà phản đối hệ
thống giáo dục bắt buộc tích cực nhất, đã khẳng định: “Chúng ta hoàn toàn có thể
khuyến khích những phẩm chất tuyệt vời nhất ở những người trẻ - trí tò mò, lòng
ưa thích phiêu lưu, sức hồi phục mau lẹ, và hơn cả là dung lượng đáng kinh ngạc
của những khám phá và phát kiến mới lạ – tất cả chỉ đơn giản bằng cách linh động
hơn một chút về thời gian học, về nội dung bài học, và về những bài kiểm tra; bằng
cách giới thiệu tới các em với những người lớn đầy đủ khả năng để hướng dẫn các
em; và bằng cách trao cho mỗi học sinh quyền tự do mà anh ấy/cô ấy cần để, chỉ
thỉnh thoảng thôi cũng được, biết mạo hiểm lấy một lần. Nhưng chúng ta cũng
không hề làm được những điều ấy”. Giữa những bức tường gạch này, tất cả chúng
ta được kỳ vọng là phải giống hệt nhau. Chúng ta được huấn luyện để có thể vượt
qua xuất sắc mọi bài kiểm tra tiêu chuẩn; và những người dám nghĩ và làm khác
biệt, những người nhìn cuộc sống qua một lăng kính khác, sẽ là vô dụng trong
mưu đồ của nền giáo dục công, và do đó luôn phải chịu những cái nhìn khinh miệt.
H.
L. Mencken đã viết trong cuốn “The American Mercury for April 1924” rằng mục
đích của giáo dục công không phải là
để
trao cho những người trẻ của giống loài tri thức, và để đánh thức trí thông
minh ở họ... Không điều gì có thể đi xa khỏi sự thật đến thế. Mục đích thực sự
(của trường học) ... chỉ đơn giản là để giảm thiểu, tới nhiều nhất có thể, những
cá thể khác biệt; để đưa tất cả về một hệ số
chung nhỏ nhất an toàn; để tạo ra và
nuôi dạy một thế hệ các công dân được tiêu chuẩn hóa; để dập tắt các ý kiến
khác biệt và sự độc đáo của mỗi cá nhân. Đó chính là mục đích, là mục tiêu tối
thượng hướng đến của nước Mỹ này. (Gatto)
Để
làm rõ hơn về ý kiến trên: có bao giờ điều này làm bạn khó chịu chưa, khi phải
học về định nghĩa của “tư duy suy xét” (“critical thinking”)? Chẳng lẽ thực sự
còn có thứ gọi là “tư duy không suy xét” (“uncritically thinking”) nữa hay sao?
Tư duy tức là đánh giá và xử lý thông tin, để từ đó tạo nên được một ý kiến của
riêng mình. Nhưng nếu chúng ta không hề suy xét khi xử lý các thông tin này, liệu
có thực sự là chúng ta đang tự mình tư duy không? Hay phải chăng tất cả những
gì chúng ta đang làm chỉ là mù quáng chấp nhận ý kiến của người khác, và coi nó
là chân lý?
Điều
đó đã xảy đến với tôi, và nếu không phải nhờ may mắn tôi gặp được một giáo viên
Anh ngữ thật cấp tiến, cô Donna Bryan, người đã giúp tôi khai mở tư duy và dạy
tôi biết tự đặt câu hỏi trước khi mặc nhiên chấp nhận những tư tưởng áp đặt của
sách giáo khoa; tôi chắc chắn cũng đã hỏng hoàn toàn rồi. Tôi giờ đây đã được
khai sáng, nhưng tâm trí tôi vẫn thấy như nó đang bị tật nguyền. Tôi phải học
cách học lại tất cả, và luôn luôn tự nhắc mình rằng cái nơi có vẻ hoàn toàn
không điên rồ chút nào này, nó thực sự điên rồ đến thế nào.
Và
giờ thì tôi ở đây, trong một thế giới bị dẫn lối bởi sự sợ hãi; một thế giới
luôn cố gắng đè nén phần cá thể độc đáo ẩn giấu trong mỗi cá thể; một thế giới
nơi chúng ta chỉ có thể hoặc ngoan ngoãn chấp nhận thứ ngớ ngẩn phi nghĩa lý,
phi nhân tính của sự chuyên chính tư bản và chủ nghĩa kim tiền (corporatism and
materialism); hoặc phải quyết tâm để thay đổi tất cả. Chúng ta hoàn toàn không
có chút hứng thú nào với thứ hệ thống giáo dục được bí mật dựng lên chỉ để chuẩn
bị nhân sự cho những công việc đúng ra có thể được tự động hóa, cho những tác vụ
đúng ra không cần thiết phải làm, cho một sự nô dịch không có bất cứ sự chân
thành hay một thành tựu có ý nghĩa nào. Chúng ta không có lựa chọn nào trong cuộc
đời khi kim tiền trở thành động lực sống duy nhất của chúng ta. Động lực sống
thúc đẩy để chúng ta làm việc đáng ra phải là đam mê, nhưng đây là thứ đã biến
mất từ khoảnh khắc chúng ta đặt chân bước vào một thứ hệ thống được thiết kế ra
để huấn luyện, chứ không phải để khơi truyền cảm hứng ở chúng ta.
Chúng
ta có nhiều hơn thế. Chúng ta không phải chỉ là những giá sách biết đi, được lập
trình để nhả ra những chân lý chúng ta được dạy ở trường học. Tất cả chúng ta đều
vô cùng đặc biệt, tất cả từng con người trên hành tinh này của chúng ta đều rất
đặc biệt; vậy chẳng phải chúng ta xứng đáng với thứ gì đó tốt hơn ư, xứng đáng
dùng trí tuệ của chúng ta để phát kiến điều mới lạ, chứ không phải đơn giản để
ghi nhớ; để sáng tạo, chứ không phải để làm những hoạt động vô nghĩa; để nghiền
ngẫm tư duy về vấn đề, chứ không phải để mục ruỗng trong đình trệ và tù hãm?
Chúng ta không phải ở đây chỉ để học lấy một tấm bằng, để rồi có một công việc,
để rồi có thể ngày ngày tiêu thụ những sản phẩm xoa dịu tinh thần làm ra bởi những
nghiệp đoàn công nghiệp. Chúng ta có nhiều, và chúng ta còn nhiều hơn thế nữa
kia.
Điều
đáng buồn nhất ở đây là số đông các bạn học sinh không có cơ hội để nhận ra điều
tôi đã nhận ra. Số đông các bạn đều được đưa qua một hệ thống các kỹ thuật tẩy
não giống nhau, nhằm tạo nên một lực lượng lao động đúng theo ý thích của các đại
tập
đoàn và những cơ quan chính phủ tối mật;
và tệ hơn tất cả là, các bạn hoàn toàn không có một chút nhận thức nào về điều
kinh khủng đó hết. Tôi sẽ không bao giờ có thể vặn dây cót và quay ngược lại 18
năm đã qua của cuộc đời tôi. Tôi không thể chạy trốn đến một quốc gia khác với
một hệ thống giáo dục lập ra để khai sáng chứ không phải để huấn luyện. Phần đời
đó của tôi giờ đã qua rồi, và giờ tôi muốn đảm bảo chắc chắn rằng sẽ không một
đứa trẻ nào khác phải để tiềm năng của anh/cô ấy bị đè nén nữa, bởi những sức mạnh
chỉ nhằm để khai thác và điều khiển các em. Chúng ta là những con người. Chúng
ta là những kẻ tư duy, những kẻ mơ mộng, những nhà thám hiểm, những nghệ sĩ, những
nhà văn, những kỹ sư. Chúng ta là bất cứ thứ gì chúng ta muốn – nhưng chỉ khi
chúng ta có một hệ thống giáo dục để hỗ trợ chúng ta, chứ không phải để kéo
chúng ta xuống. Một cái cây có thể mọc lên thật cao, nhưng chỉ khi những nhánh
rễ của nó được bám vào một nền tảng thật màu mỡ mà thôi.
Cho
những ai ngoài kia vẫn đang phải tiếp tục ngồi trên những giảng đường, và đầu
hàng trước những đức tin mà các giảng viên buộc bạn phải tuân theo, xin hãy đừng
nản chí. Các bạn vẫn có quyền đứng lên, đặt câu hỏi, có quyền suy xét, có quyền
tạo ra và có thái độ và quan điểm của riêng các bạn. Hãy lên tiếng yêu cầu phải
có một môi trường nơi sẽ cung cấp cho bạn đủ năng lực trí tuệ để có thể giúp bạn
mở rộng tư duy, chứ không phải để định hướng nó. Hãy yêu cầu họ phải khiến bạn
thấy vui thích trong mỗi giờ học. Hãy lớn tiếng nói rõ rằng chỉ cái cớ: “Các em
phải học cái này, vì nó sẽ có trong bài kiểm tra” là chưa đủ với các bạn. Giáo
dục là một công cụ tuyệt vời, nếu được sử dụng đúng cách, nhưng hãy tập trung
nhiều hơn vào việc học tập thực sự, thay vì chỉ chú tâm vào tìm cách để đạt được
điểm cao.
Với
các thầy, các cô và các vị đang làm việc cho thứ hệ thống tôi đang chỉ trích,
em không hề muốn xúc phạm, em chỉ muốn thúc đẩy các vị. Các vị có tất cả sức mạnh
cần thiết để thay đổi sự kém cỏi của cái hệ thống này. Em biết các vị không trở
thành các giáo viên hay các nhà lãnh đạo chỉ để nhìn các học sinh buồn chán
ngáp dài trên những giảng đường. Các vị không thể chấp nhận thứ quyền lực lãnh
đạo ra lệnh cho các vị phải dạy cái gì, phải dạy như thế nào, và đe dọa sẽ trừng
phạt thế nào nếu các vị không làm thế. Tiềm năng của chúng em đang bị đe dọa ở
đây.
Với
các bạn ngay lúc này đây đang cùng tôi bước ra khỏi nơi này, tôi nói, hãy đừng
bao giờ quên điều gì đã diễn ra bên trong những căn phòng học kia. Đừng bỏ rơi
những thế hệ học sinh sẽ nối tiếp các bạn. Chúng ta là một tương lai mới, và
chúng ta sẽ không để cho thứ truyền thống kia tồn tại. Chúng ta sẽ phá đổ những
bức tường của sự mục nát, và để cho những khu vườn của tri thức mọc lên trên khắp
đất Mỹ này. Một khi đã được giáo dục bài bản, chúng ta sẽ có sức mạnh để làm bất
cứ thứ gì, và tuyệt hơn tất cả, chúng ta sẽ chỉ dùng nó cho những việc tốt, bởi
chúng ta sẽ là những kẻ có giáo dục, những con người thông thái. Chúng ta sẽ
không bao giờ chấp nhận bất cứ thứ gì chỉ qua vẻ bề ngoài của nó mà không hề
suy xét. Chúng ta sẽ đặt những câu hỏi, và chúng ta sẽ đòi bằng được để có được
sự thật, có được câu trả lời.
Vậy
nên, giờ tôi đứng đây. Tôi không đứng đây để làm một valedictorian, một học
sinh đại diện xuất sắc nhất, chỉ bởi sức mình tôi. Tôi đã được nhào nặn nên bởi
môi trường xung quanh tôi, bởi tất cả những đồng bạn đang ngồi đây trước mặt
tôi lúc này. Tôi sẽ không thể đạt được tất cả những điều này nếu không nhờ tất
cả các bạn. Chính nhờ tất cả các bạn mà tôi có thể trở thành con
người như tôi đang là hôm nay. Các bạn
là nguồn sức mạnh luôn cạnh tranh với tôi, nhưng các bạn cũng chính là xương sống
giúp tôi đứng vững. Theo cách đó, tất cả chúng ta đều là các valedictorian.
Giờ
đây tôi sẽ phải nói lời chia tay với học viện này, tới những người đã và sẽ duy
trì nó, và những người đứng cạnh tôi và sau tôi. Nhưng tôi mong lời chia tay
này sẽ giống một lời hẹn hơn: “Hẹn gặp lại”. Hẹn gặp lại tất cả các bạn, vào một
ngày khi tất cả chúng ta sẽ cùng nhau tạo nên và nuôi dưỡng một sự thay đổi
trong giáo dục. Nhưng trước hết, hãy đi lấy về những mảnh giấy công nhận rằng
chúng ta có đủ khả năng để làm thế đã nào!
Người dịch: Nguyễn Tiến Đạt (sutucon)
Dịch xong tại Hà Nội, 4 giờ 09 phút sáng, ngày 03/10/2013.
Dịch xong tại Hà Nội, 4 giờ 09 phút sáng, ngày 03/10/2013.
*
Đoạn diễn văn này được soạn và đọc bởi một cô gái có tên Erica Goldson trong buổi lễ tốt nghiệp trung học tại trường Coxsackie-Athens High School. Sau khi upload lên youtube, nó đã được cộng đồng mạng lan truyền với tốc độ khá chóng mặt với 857600 lượt view tính tới ngày hôm nay (15-7-2013). Bạn có thể xem toàn bộ video clip và bài diễn văn tại http://americaviaerica.blogspot.com.au/p/speech.html
Dịch (phần nội dung trong bức tranh) :Triết Học Đường Phố
Graduation speech - Erica Goldson
Minh họa: Zen Pencils [zenpencils.com]"
Đây là đường link đến trang blog, nơi có video và nguyên văn bài diễn thuyết chia tay tại lễ tốt nghiệp của tác giả Erica Goldson: http://americaviaerica.blogspot.com.au/p/speech.html
Dịch (phần nội dung trong bức tranh) :Triết Học Đường Phố
Graduation speech - Erica Goldson
Minh họa: Zen Pencils [zenpencils.com]"
Đây là đường link đến trang blog, nơi có video và nguyên văn bài diễn thuyết chia tay tại lễ tốt nghiệp của tác giả Erica Goldson: http://americaviaerica.blogspot.com.au/p/speech.html
Thông tin do người dịch cung cấp
0 nhận xét:
Đăng nhận xét